ภาพจาก : bareo-isyss.com
สมุนไพร มะอึก ภาษาอังกฤษ Solanum, Bolo Maka
สมุนไพร มะอึก ชื่อวิทยาศาสตร์ Solanum stramonifolium Jacq. จัดอยู่ในวงศ์ SOLANACEAE ซึ่งเป็นวงศืเดียวกันกับมะเขือพวง และมะแว้ง มีชื่อท้องถิ่นอื่นๆ อีกเช่น มะเขือปู่ มะปู่ มะเขือขน หมากขน (ภาคเหนือ), หมากอึก หมักอึก บักเอิก (ภาคอีสาน), อึก ลูกอึก (ภาคใต้), มะอึก (ภาคกลาง), ยั่งคุยดี (กะเหรี่ยง) เป็นต้น และสันนิษฐานว่าต้นมะอึกน่าจะมีถิ่นกำเนิดในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งรวมไปถึงประเทศไทยด้วย
มะอึก เป็นพืชสวนครัวที่นิยมรับประทานและมีการเพาะปลูกอย่างแพร่หลายทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มักไม่นิยมปลูกเพื่อเป็นการค้าสักเท่าไหร่ จึงไม่พบเห็นได้บ่อยเท่ามะแว้ง และมะเขือพวง จึงอาจกล่าวได้ว่ามะอึกเป็นมะเขือป่าที่เป็นลูกครึ่งอยู่ระหว่างมะเขือพวงกับมะแว้งนั่นเอง
ซึ่งโดยเราจะนิยมใช้ผลแก่หรือผลสุกเต็มที่รับประทานเป็นผักแกล้มหรือจิ้มกับน้ำพริกต่างๆ ให้รสชาติเฝื่อนเล็กน้อยอร่อยมาก หรือจะใช้เปลือกผลเอาเมล็ดทิ้งแล้วหั่นเป็นฝอยๆ ใช้โขลกรวมกับน้ำพริกกะปิเพื่อเพิ่มรสชาติก็ดีไม่น้อย หรือจะหั่นเป็นชิ้นทั้งเมล็ดใส่รวมกับส้มตำก็ได้เหมือนกัน
ภาพจาก : bareo-isyss.com
ลักษณะของมะอึก
ต้นมะอึก เป็นไม้พุ่มขนาดกลาง มีความสูงราว 1-2 เมตร ทุกส่วนของต้นจะมีขนละเอียดสีน้ำตาลอ่อนปกคลุมอยู่ ลำต้นและใบจะคล้ายคลึงกับมะเขือพวง ต่างกันที่ลำต้นและใบของมะอึกนั้นจะมีหนามและมีขนอ่อนปกคลุม ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการการเพาะเมล็ด ชอบดินร่วนซุย น้ำปานกลาง แข็งแรงทนทานต่อโรคแมลงและดินฟ้าอากาศ
ใบมะอึก มีใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กว้าง โคนใบเว้าหรือตัด ขอบใบหยักเว้าเป็นพู มีความกว้างประมาณ 15-25 เซนติเมตร และยาวประมาณ 20-30 เซนติเมตร แผ่นใบสีเขียว มีขนอ่อนปกคลุมผิวใบทั้งด้านบนและด้านล่าง
ดอกมะอึก ออกดอกเป็นช่อกระจุกที่ซอกใบ ดอกมีสีขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ ที่โคนเชื่อมติดกัน ปลายแหลม มีเกสรตัวผู้สีเหลือง เป็นเส้นรวมเป็นยอดแหลม
ผลมะอึก (ลูกมะอึก) ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม มีขนาดราว 1.8-2 เซนติเมตร ที่ผิวมีขนยาวหนาแน่น ผลอ่อนมีสีเขียว ส่วนผลสุกมีสีเหลืองแกมน้ำตาล ในผลมีเมล็ดแบนจำนวนมากเรียงเป็นแถวอยู่ภาย และจะออกผลในช่วงปลายฤดูฝน ส่วนในเรื่องของรสชาติ มะอึกจะมีรสเปรี้ยวเป็นหลัก ซึ่งรสและกลิ่นจะมีเอกลักษณ์พิเศษในตัวของมัน
มะอึก จัดเป็นพืชพื้นบ้านของไทย คนไทยมีการใช้ประโยชน์จากมะอึกมาอย่างนาวนานทั้งในด้านอาหารและยา ซึ่งในตำรายาสมุนไพรก็ได้บรรยายสรรพคุณของมะอึกไว้อย่างหลากหลาย โดยส่วนที่นำมาใช้เป็นยาสมุนไพร ได้แก่ ส่วนของใบ ราก เมล็ด และผล
ภาพจาก : rajavithi.go.th
สรรพคุณของมะอึก
- รากมะอึก มีรสเย็นและเปรี้ยวเล็กน้อย ช่วยดับพิษร้อนในร่างกาย (ราก)
- สรรพคุณของผลมะอึก ช่วยกัดเสมหะ ขับฟอกเสมหะในลำคอ (ผล)
- รากมะอึก สรรพคุณช่วยลดไข้ แก้ไข้ แก้ไข้เพื่อดี แก้ไข้สันนิบาต (ราก)
- มะอึก สรรพคุณช่วยแก้อาการไอ (ผล)
- ช่วยแก้น้ำลายเหนียว (ราก)
- ช่วยแก้ปอดบวม (ใบ)
- ช่วยแก้อาการปวดฟัน ด้วยการใช้เมล็ด นำมาเผาแล้วสูดดมควันเข้าไป (เมล็ด)
- ขนของผลมะอึก สามารถนำมาทอดกับไข่เพื่อช่วยขับพยาธิได้ (ขน)
- สรรพคุณมะอึก รากช่วยแก้ปวด (ราก)
- ช่วยแก้ดีพิการ แก้โทษเพื่อน้ำดี (ผล)
- สรรพคุณของมะอึก รากแก้น้ำดีพิการ (ราก)
- ช่วยแก้ดีฝ่อ ดีกระตุก หรืออาการนอนสะดุ้ง ผวา เพ้อ ชนิดหลับๆ ตื่นๆ ซึ่งสาเหตุมาจากโทษน้ำดีกระทำ (ราก)
- ใบใช้เป็นยาพอก แก้อาการคัน ผดผื่นคัน หรือจะใช้ดอกนำมาตำแล้วพอกก็ได้เช่นกัน (ใบ,ราก,ดอก)
ขอขอบคุณ ที่มา : หนังสือสมุนไพรพื้นบ้าน